Islom dini faqat diniy ibodatlar bilan cheklanmaydi, balki inson hayotining barcha jabhalarini o‘z ichiga olgan bir butun tizimdir. Bu tizimning markaziy qismini tashkil etadigan unsur – Islomiy odoblardir. Islomiy odoblar, aslida, insonlarning o‘zaro munosabatlarini, jamiyatda o‘z o‘rnini qanday topishini, ijtimoiy va ma’naviy mas’uliyatlarini belgilab beradi. Bu odoblar Qur’on va Hadislarda bayon qilingan qo‘llanmalarga asoslanadi va musulmon kishilarning har bir harakati, so‘zi va fikrini o‘z ichiga qamrab oladi. Islom dini nafaqat aqidaga, balki odob-ahloqning mukammalligiga ham katta ahamiyat beradi. Paygʻambarimiz Muhammad (s.a.v.) hadislarida aytilishicha, u zot insonlarni go‘zal xulq-atvorni mukammallashtirish uchun yuborilganlar. Shuning uchun ham, islomiy odoblar jamiyat hayotining barqarorligi, tinchligi va taraqqiyotida muhim o‘rin tutadi.

Islomiy odoblar har bir musulmonning o‘ziga xos xulq-atvorini, xatti-harakatlarini va jamiyat bilan aloqalarini belgilaydi. Islom insonning halol yo‘l bilan yashashini, toza va pok bo‘lishini ta’kidlaydi. Halol rizq, toza qalb va pokiza niyat – bu musulmonlarning hayotining ajralmas qismi hisoblanadi. Islom o‘zga odamlarga nisbatan rahm-shafqat ko‘rsatishni, boshqalarning kamchiliklarini kechirishni, va ularni yomonlikka qarshi yaxshi munosabatda bo‘lishni buyuradi. Islomiy odoblar insonlar o‘rtasida hurmat va qadriyatni saqlashga katta ahamiyat beradi. Odamlar o‘rtasidagi ijobiy munosabatlarni mustahkamlash, bir-biriga yordam berish, o‘zaro tushunish va hurmat qilishni talab qiladi.

Shuni ta’kidlash lozimki, Islomiy odoblar jamiyatda faqatgina diniy jihatdan emas, balki ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy va ma’naviy jihatdan ham muhim rol o‘ynaydi. Ular jamiyatda barqarorlik, tinchlik va adolatni ta’minlashda, insonlar o‘rtasidagi munosabatlarni yaxshilashda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. Islomiy odoblar insonlarga haqiqatga to‘g‘ri qarashni, o‘zaro tinchlikda yashashni va har bir kishining huquqlarini hurmat qilishni o‘rgatadi. Halollik, o‘zaro yordam, sabr-toqat va adolat jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni saqlashda muhim ahamiyatga ega. Islom, shuningdek, insonlar o‘rtasidagi nizolarni hal qilishda tinch yo‘llarni afzal ko‘radi va huquqbuzarlikning oldini olishga qaratilgan qoidalarni taqdim etadi. Islomiy odoblar jamiyatdagi adolatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Islomning adolatga bo‘lgan munosabati, har bir insonni teng va haqqoniy muomala qilishga undaydi. Yordamga muhtoj bo‘lganlarga, yetimlarga, ayollarga va boshqa ijtimoiy guruhlarga yordam ko‘rsatish – Islomiy odobning ajralmas qismidir. Bu, o‘z navbatida, jamiyatda ijtimoiy muvozanatni saqlashga xizmat qiladi.

Islomiy odoblarning jamiyatdagi o‘rni faqat ijtimoiy barqarorlik bilan cheklanmaydi. Ular, shuningdek, jamiyatning ma’naviy taraqqiyotini ta’minlaydi. Islom, insonning qalbini poklashni va uni yaxshilashni maqsad qilgan din sifatida, jamiyatdagi axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Islomiy odoblar nafaqat jismoniy, balki ruhiy poklikka ham urg‘u beradi. O‘zaro rahm-shafqat, adolat va pokiza niyatlar jamiyatning ma’naviy holatini yaxshilaydi, bu esa jamiyatda umumiy barqarorlikni ta’minlaydi.

Islomiy odoblar jamiyatda o‘zaro hurmatni rivojlantiradi va insonlarni bir-biriga nisbatan mehribon qilishga undaydi. Bu, o‘z navbatida, jamiyatda tinchlik va xavfsizlikni ta’minlaydi. Qolaversa, jamoat manfaatlarini individual manfaatlardan ustun qo‘yishni targ‘ib qiladi. Bu, ayniqsa, iqtisodiy va siyosiy qarorlar qabul qilishda ahamiyatlidir, chunki u jamiyatning yaxlitligini va farovonligini ta’minlaydi hamda jamiyatning bugungi holatini shakllantiradi, balki kelajak avlodlarni tarbiyalashda ham muhim ahamiyatga ega. Yoshlarni adolat, halollik va hurmat kabi qadriyatlar asosida tarbiyalash, jamiyatning davomli ravnaqini ta’minlashga yordam beradi.

Islomiy odoblar jamiyatda insonlarning o‘zaro munosabatlarini tartibga solish, ijtimoiy adolatni ta’minlash, ma’naviy taraqqiyotni rivojlantirish va barqarorlikni yaratish uchun zaruriy asos bo‘lib xizmat qiladi. Ular nafaqat diniy qoidalar, balki insoniyatning umumiy axloqiy qadriyatlariga asoslangan tamoyillardir. Shuning uchun Islomiy odoblar jamiyatning tinch, adolatli va ma’naviy jihatdan sog‘lom bo‘lishida muhim o‘rin tutadi. Islom odoblar nafaqat musulmonlarning, balki butun jamiyatning barqaror va farovon hayotini ta’minlashda katta ahamiyatga ega.

https://surxontongi.uz/2025/05/05/islomiy-odoblarning-jamiyatdagi-tutgan-orni/

Muxlisa Ergashova – Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi